Godišnje doba je period od tri meseca koji se svake godine ponavlja u ravnomernom ritmu, prema kontinuiranim godišnjim promenama vremenskih prilika.
Zbog Zemljine revolucije i njene ose u odnosu na ravan rotacije, tokom godine se menja količina toplote koju dobijaju pojedini delovi njene površine. Sunčevi zraci tokom godine padaju pod različitim uglom na Zemljinu površinu, pa je i različito zagrevaju. Zagrevanje je veće što je ugao pada sunčevih zraka veći. Sa promenom količine toplote dolazi do smene godišnjih doba, kojih ima četiri: proleće, leto, jesen, zima.
Svako godišnje doba ima svoje specifične klimatske karakteristike, koje su uslovljene položajem Zemlje u odnosu na Sunce. Ove karakteristike nisu jednake u svim delovima sveta – u tropskim oblastima postoje dva godišnja doba, kišno i sušno, dok u pustinjama vlada večno leto, a na Arktiku i Antarktiku večna zima. Na južnoj hemisferi godišnja doba su suprotna onima na severnoj. To znači da kada na severnoj hemisferi počinje proleće (odnosno leto, jesen, zima), na južnoj hemisferi počinje jesen (odnosno zima, proleće, leto). Sve podela godišnjih doba u nastavku teksta odnose se na severnu hemisferu.
Postoje tri osnovna kriterijuma za podelu godišnjih doba:
- astronomski,
- meteorološki,
- klimatološki.
Prema astronomskom kriterijumu, godišnja doba se dele na sledeći način:
- proleće – od 21. marta (prolećna ravnodnevica) do 21. juna,
- leto – od 21. juna (najduži dan) do 23. septembra,
- jesen – od 23. septembra (jesenja ravnodnevica) do 21. decembra,
- zima – od 21. decembra (najkraći dan) do 21. marta.
Podela prema astronomskom kriterijumu ne poklapa se sa podelom prema meteorološkom i klimatološkom kriterijumu, što znači da se na osnovu te podele ne može vršiti kvalitetna klasifikacija i analiza godišnjih doba u meteorologiji i klimatologiji.
Prema meteorološkim kriterijumima, godišnja doba su podeljena na sledeći način:
- proleće – od 1. marta do 31. maja,
- leto – od 1. juna do 31. avgusta,
- jesen – od 1. septembra do 30. novembra,
- zima – od 1. decembra do 28/29. februara.
Ova podela godišnjih doba prema meteorološkim kriterijumima je strogo definisana po mesecima, pri čemu svako godišnje doba traje tri meseca. Ova klasifikacija se koristi iz praktičnih razloga, kako bi se olakšala obrada i analiza meteoroloških podataka na osnovu četiri godišnja doba jednake dužine. Iako je ova podela korisna, ona ne odražava u potpunosti stvarno stanje, odnosno raspodelu temperature tokom godine.
Prema klimatološkim kriterijumima, podela godišnjih doba (za veći deo Srbije) izgleda ovako:
- proleće – od 10. marta do 25. maja (77 dana),
- leto – od 26. maja do 11. septembra (109 dana),
- jesen – od 12. septembra do 23. novembra (73 dana),
- zima – od 24. novembra do 9. marta (106 dana).
Klimatološki kriterijum se definiše kombinovanjem srednjih dnevnih i maksimalnih temperatura po mesecima tokom godine za određeno područje. Kao što se može primetiti iz ove podele, godišnja doba nemaju jednako trajanje (kao što je slučaj sa podelom prema astronomskim i meteorološkim kriterijumima), već se jasno razlikuju dva osnovna godišnja doba (leto i zima) i dva prelazna godišnja doba (proleće i jesen). Važno je naglasiti da je podela prema klimatološkom kriterijumu najrealnija i najrelevantnija za procenu godišnjih doba, jer se zasniva na analizi kretanja temperatura tokom celog godišnjeg ciklusa.
Naslovna fotografija: Pexels
