Obrazovanje je najmoćnije oružje koje možete upotrebiti da promenite svet – Nelson Mandela.
Ovim citatom započeli bismo priču o velikanima koji su svojim obrazovanjem i stavovima menjali vreme u kojem su živeli i radili. Oni su nama u amanet ostavili pregršt stvari – od književnih dela do naučnih radova i dostignuća, a mi, kao redakcija smatramo da društvo ne zna dovoljno da ceni to isto. Takođe, svedoci smo da se u medijima već godinama unazad ova imena retko pominju, kao i da se na pijadestal stavljaju oni bez kredibiliteta.
Iz tog razloga želimo da vas kratkim biografijama podsetimo na život i stvaralaštvo ljudi, koji su nas zadužili – da ih nikada ne zaboravimo.
Nikola Tesla
Srpski pronalazač, inženjer elektrotehnike Nikola Tesla rođen je 9/10. jula 1856. u gradu Smiljanu kod Gospića. Potiče iz pravoslavne porodice, otac Milutin je bio pravoslavni sveštenik, a majka Georgina (Đuka) takođe potiče iz pravoslavne svešteničke porodice Mandić. Imao je tri sestre: Milku, Angelinu i Maricu i brata Danu. Najznačajniji Teslini pronalasci su polifazni sistem, obrtno magnetsko polje, asinhroni motor, sinhroni motor i Teslin transformator. Takođe, otkrio je jedan od načina za generisanje visokofrekventne struje, dao je značajan doprinos u prenosu i modulaciji radio-signala, a ostali su zapaženi i njegovi radovi u oblasti rendgenskih zraka. Njegov sistem naizmeničnih struja je omogućio znatno lakši i efikasniji prenos električne energije na daljinu. Bio je ključni čovek u izgradnji prve hidrocentrale na Nijagarinim vodopadima. Preminuo je u svojoj 87. godini, siromašan i zaboravljen. Jedini je Srbin po kome je nazvana jedna međunarodna jedinica mere, jedinica mere za gustinu magnetnog fluksa ili jačinu magnetnog polja — tesla. Nikola Tesla je autor više od 700 patenata, registrovanih u 25 zemalja, od čega u oblasti elektrotehnike 112.
Vuk Stefanović Karadžić
Vuk Stefanović Karadžić rođen u Tršiću, kod Loznice, 1787. godine bio je srpski filolog, antropolog, pisac i najznačajniji srpski lingvista 19. veka. Njegovo književno stvaralaštvo označava početak sezone romantizma u Srbiji, koji, uostalom, čini osnovu narodne svesti i savremene književnosti u novoj zemlji. Reformama koje je izvršio u srpskom jeziku uveden je fonetski pravopis, standardizovan pravopis ćirilice, a srpskoslovenski je potisnut iz upotrebe u korist nacionalnog jezika. Autor je prvog rečnika srpskog jezika (Srpski rečnik) i sakupljač narodnih priča i pesama. Jedan je od glavnih nosilaca Bečkog književnog dogovora, koji je postavio temelj zajedničkom srpskohrvatskom jeziku. Preminuo je u Beču 1864. godine.
Stevan Stojanović Mokranjac
Stevan Stojanović Mokranjac rođen je u Negotinu, 9. januara 1856. godine. Bio je srpski kompozitor, melograf, profesor, muzički pedagog i akademik. Mokranjac danas važi za klasika srpske muzike i predstavlja njenu najistaknutiju ličnost na prelazu iz XIX u XX vek, zaslužan za uvođenje srpskog nacionalnog duha u umetničku muziku. Zajedno sa Stanislavom Biničkim i Cvetkom Manojlovićem osnivač je prve stalne muzičke škole (1899) – Srpska muzička škola u Beogradu (danas Muzička škola „Mokranjac“), čiji je direktor bio do svoje smrti. Njegovom zaslugom osnovan je prvi gudački kvartet u Srbiji. Najpoznatija njegova dela su Rukoveti – petnaest spletova pesama zasnovanih na folklornim motivima iz različitih delova Srbije, Bosne, Makedonije, Bugarske, Primorski napjevi, duhoviti skerco Kozar, kao i muzika za pravoslavna bogosluženja: velelepna Liturgija, iz koje je najpoznatija Heruvimska pesma, najznačajnije ostvarenje horske muzike u Srba, Opelo u fis-molu, Tri statije, Tebe Boga hvalim, Veličanije svetom Savi… Beograd je napustio 1914. godine i preselio se u Skoplje kako bi izbegao Prvi svetski rat, a ubrzo potom i umro, 28. septembra iste godine od komplikacija jetre nakon tri godine bolovanja. Njegovo poslednje delo je “Neotpevana pesma”.
Nadežda Petrović
Nadežda Petrović rođena je u Čačku 11. oktobra 1873. godine. Bila je srpska slikarka i fotograf. Njen opus obuhvata skoro trista ulja na platnu, oko stotinu skica, studija i krokija kao i nekoliko akvarela. Dela joj spadaju u tokove secesije, simbolizma, impresionizma i fovizma. Svojim radom je postavila temelj srpsom modernom slikarstvu. Jedna je od osnivača Kola srpskih sestara i prvi sekretar organizacije. Pionirka je ratne fotografije među ženama na Balkanu. Prva je žena likovni kritičar i uz Branka Popovića je rodonačelnik novije srpske likovne kritike. Delo Nadežde Petrović, u celini, zrači strašnom ekspresijom, snagom i hrabrošću ove jedinstvene žene – slikara sa Balkana. Školovanje u Minhenu, posete Parizu i Italiji i stalni povratak tradicionalnoj Srbiji ostavili su trag na njenim platnima, pa se njen opus može podeliti na nekoliko perioda. Nadežda Petrović je i volontirala kao bolničarka srpske kraljevske vojske u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Tokom Velikog rata preminula je od posledica tifusa, u Valjevu, 3. aprila 1915. godine.
Milutin Milanković
Milutin Milanković rođen je u Dalju 28. maja 1879. godine. Bio je srpski matematičar, astronom, klimatolog, geofizičar, građevinski inženjer, fizičar, akademik i popularizator nauke. Milanković je dao dva fundamentalna doprinosa nauci. Prvi doprinos je „Kanon osunčavanja Zemlje” koji karakteriše sve planete Sunčevog sistema. Drugi doprinos je teorijsko objašnjenje Zemljinih dugotrajnih klimatskih promena uzrokovanih astronomskim promenama njenog položaja u odnosu na Sunce; danas poznato kao Milankovićevi ciklusi. Ovo objašnjava pojavu ledenih doba tokom geološke prošlosti Zemlje, kao i klimatske promene na Zemlji koje se mogu očekivati u budućnosti. Milutin je osnovao planetarnu klimatologiju izračunavanjem temperaturskih uslova u gornjim slojevima Zemljine atmosfere, kao i temperaturske uslove na planetama unutrašnjeg Sunčevog sistema (Merkuru, Veneri i Marsu), te Zemljinom prirodnom satelitu — Mesecu. Pored toga, Milanković se u geofizici smatra koautorom teorije tektonskih ploča, i to sa svojim radom Pomeranje Zemljinih obrtnih polova. Preminuo je u Beogradu, 12. decembara 1958. godine.
Isidora Sekulić
Isidora Sekulić rođena je u Mošorinu, 16. februara 1877. godine i bila je srpska književnica, esejistkinja i akademik. Bila je prva članica Srpske akademije nauka i umetnosti. Bila je i prva žena u Srbiji koja je bila izabrana za dopisnu članicu Srpske kraljevske akademija nauka. Isidora je bila i počasni predsednik srpskog PEN-a, predsednica Udruženja književnika Srbije, potpredsednica Udruženja književnika Jugoslavije. Radove je objavljivala u mnogim časopisima širom Jugoslavije. Do kraja, i bez ostatka, posvećena lepoti smislene reči, književnica Isidora Sekulić je za života stekla uvaženje kao najobrazovanija i najumnija Srpkinja svoga vremena. Znalac više jezika, i poznavalac više kultura i područja umetničkog izražavanja, Isidora Sekulić je kao pisac, prevodilac i tumač književnih dela ponirala u samu suštinu srpskog narodnog govora i njegovog umetničkog izraza, smatrajući govor i jezik kulturnom smotrom naroda. Pisala je o Branku Radičeviću, Đuri Jakšiću, Lazi Kostiću, Petru Kočiću, Milanu Rakiću, Veljku Petroviću, Ivi Andriću, Momčilu Nastasijeviću i drugima. Pisala je prozu, pripovetke, romane, književnu kritiku, eseje, rasprave i beleške. Preminula je u Beogradu 5. aprila 1958. godine.
Josif Pančić
Josif Pančić rođen je u Ugrini kod Bribira, 17. aprila 1814. godine. bio je srpski lekar, botaničar, univerzitetski profesor i akademik. Pančić je bio prvi predsednik Srpske kraljevske akademije. Otkrio je novu vrstu četinara koja je po njemu nazvana Pančićeva omorika, a po njemu je nazvan i najviši vrh Kopaonika (Pančićev vrh) na kome se nalazi mauzolej sa njegovim posmrtnim ostacima. Svoj bogati herbarijum koji je obogaćivao tokom čitavog života je, prema sopstvenim rečima, od postanka njegovog Srbstvu namenio. godine je postavljen za profesora prirodnih nauka u Liceju, najpre za kontraktualnog profesora, a kada je 1854. godine primljen u srpsko podanstvo, dr Josif Pančić je postavljen za redovnog profesora u Liceju. Primljen je za člana Društva srpske slovesnosti i postavljen je za profesora u Liceju, iako do tada nije, sem doktorske disertacije, imao nijedan publikovan naučni rad. Postavljen je za profesora samo na osnovu uverenja da je on najbolji poznavalac flore Srbije. Za potrebe stručne nastave osnovao je Beogradsku botaničku baštu 1874. godine. Pančićev sveobuhvatni doprinos nauci je nesporan. Tokom svoga višegodišnjeg rada otkrio je 102 i opisao oko 2.500 biljnih vrsta. Preminuo je u Beogradu, 25. februara 1888. godine.
Mihailo Petrović Alas
Mihailo Petrović Alas rođen je u Beogradu, 6. maja 1868. godine. Bio je srpski matematičar, univerzitetski profesor, akademik Srpske kraljevske akademije i alas. Godine 1897. postao je dopisni član Srpske kraljevske akademije i dopisni član Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu. Redovni član Srpske kraljevske akademije postao je 1899. godine, kada je imao svega 31. godinu. Bio je član akademija nauka u Pragu, Varšavi i Bukureštu, i član više naučno-matematičkih društava u svetu. Konstruisao je hidrointegrator i sa njime osvojio zlatnu medalju na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine. Objavio je veliki broj pronalazaka, naučnih radova, udžbenika i putopisa sa svojih pomorskih putovanja. Dobio je veliki broj nagrada i priznanja i bio je član nekoliko inostranih akademija nauka (Prag, Bukurešt, Varšava, Krakov) i naučnih društava (Beograd, Pariz, Lvov, Prag, Lajpcig, Palermo). Preminuo je u Boegradu, 8. juna 1943. godine.
Jovan Cvijić
Jovan Cvijić rođen je u Loznici, 11. oktobra 1865. godine. Bio je srpski geograf, etnolog, univerzitetski profesor i akademik. Osnivač je Srpskog geografskog društva, predsednik Srpske kraljevske akademije, profesor i rektor Beogradskog univerziteta, počasni doktor Univerziteta Sorbone u Parizu i Karlovog univerziteta u Pragu. Od osnivanja Beogradskog univerziteta 12. oktobra 1905, postao je jedan od osam prvih redovnih profesora na Univerzitetu. Cvijić je počeo da se bavi naukom još kao student Velike škole u Beogradu i tada je nastao njegov rad Prilog geografskoj terminologiji našoj, a nastavio kao srednjoškolski profesor i bečki student proučavajući kraške pojave u istočnoj Srbiji, Istri i Jadranskom primorju. Na osnovu tih proučavanja napisao je više radova kao i svoju doktorsku disertaciju. Čitav život posvetio je proučavanju Srbije i Balkanskog poluostrva putujući skoro svake godine po Balkanu. Pokrenuo je Srpski etnografski zbornik u okviru kojeg su objavljene 102 knjige, što predstavlja jedinstven naučni i interdisciplinarni projekat u svetskim okvirima. Bavio se podjednako društvenom i fizičkom geografijom, geomorfologijom, etnografijom, geologijom, antropologijom i istorijom. Smatra se utemeljivačem srpske geografije. Preminuo je 16. januara 1927. godine.
Mihajlo Pupin
Mihajlo Idvorski Pupin rođen je u Idvoru, kod Kovačice, 9. oktobara 1854. godine. Bio je srpski i američki naučnik, pronalazač, univerzitetski profesor, publicista, akademik i dobrotvor. Pupin je bio profesor na Univerzitetu Kolumbija. Tokom svog naučnog i eksperimentalnog rada dao značajne zaključke važne za polja višestruke telegrafije, bežične telegrafije i telefonije, potom rentgenologije, a ima i velikih zasluga za razvoj elektrotehnike. Takođe je zaslužan i za pronalazak Pupinovih kalemova. Bio je i jedan od osnivača i dugogodišnji predsednik Srpskog narodnog saveza u Americi. Pupin je bio počasni konzul Srbije u SAD. Dobitnik je mnogih naučnih nagrada i medalja, bio je član Američke akademije nauka, Srpske kraljevske akademije i počasni doktor 18 univerziteta. Dobio je i Pulicerovu nagradu (1924) za autobiografsko delo “Sa pašnjaka do naučenjaka”. Preminuo je u Njujorku 12. marta 1935. godine.
Ovo je prvi deo teksta o značajnim Srbima koji su umnogome doprineli i izborili se za kulturu, nauku i umetnost. Ostanite uz LA VIE EN ROSE za nastavak priče o ostalim važnim imenima.
